De faciliteitenregeling in de randgemeenten

De bepalingen die specifiek betrekking hebben op de randgemeenten vallen uiteen in ’grote’ en ’kleine’ faciliteiten. De grote faciliteiten gelden in Drogenbos, Kraainem, Linkebeek en Wemmel. De kleine faciliteiten gelden in Sint-Genesius-Rode en Wezembeek-Oppem. Concreet gezien, is het verschil tweeërlei en betreft het enerzijds de akten en anderzijds de vereiste taalkennis van het gemeentepersoneel.

Het onderscheid tussen grote en kleine faciliteiten heeft een historische verklaring. Al bij de indiening van het wetsvoorstel Taalwet bestuurszaken op 30 maart 1962, stelde de regering een regeling voor de faciliteitengemeenten voor "die een soepele aanpassing aan de werkelijke evolutie" toeliet. Ze was geïnspireerd op de regeling voor de taalgrensgemeenten die het jaar voordien was goedgekeurd.

Op de lijst van gemeenten die in aanmerking kwamen voor een speciale regeling voor taalminderheden in het Brusselse arrondissement stonden vier Vlaamse gemeenten (Drogenbos, Kraainem, Linkebeek en Wemmel). Die gemeenten pasten sinds 1954 het stelsel van externe tweetaligheid toe, dat was toegekend op basis van de taalwet van 1932. Met extern (of uitwendig) taalgebruik wordt het taalgebruik naar de burger/het publiek toe bedoeld. Daartegenover staat het intern (of inwendig) taalgebruik, waarmee de taal bedoeld wordt die de diensten moeten gebruiken bij de behandeling van hun dossiers enz.

Deze wet van 1932 koppelde het taalstatuut van een gemeente aan de resultaten van de tienjaarlijkse talentelling. Indien meer dan 50 % van de inwoners verklaarde (meestal) de andere landstaal te spreken, werd die taal de bestuurstaal; een uitslag van 30 % voerde een stelsel van externe/uitwendige tweetaligheid in. Op basis van de talentelling van 1947 werd in de vier genoemde gemeenten overgeschakeld naar het Nederlandstalige regime met minderheidsrechten voor Franstaligen. Uit de publicatie van de officiële uitslag in het Belgisch Staatsblad blijkt dat in Drogenbos 43,30 % van de ondervraagden verklaarde uitsluitend of meestal Frans te spreken, in Kraainem 46,71 %, in Linkebeek 36,36 % en in Wemmel 31,51 %. Door de publicatie van die resultaten kregen alle gemeenten boven de 30 % een uitwendige tweetaligheid. Die regeling van uitwendige tweetaligheid kwam grotendeels overeen met het voorliggende wetsontwerp, maar week er voor een aantal aspecten van af. De wetgever van 1963 hield uiteindelijk rekening met de bestaande toestand en raakte amper aan de rechten die de vier gemeenten hadden verworven. Zij kregen het stelsel van grote faciliteiten.

Wezembeek-Oppem en Sint-Genesius-Rode bleven in 1947 onder de grens van de 30 % Franssprekenden met een score van respectievelijk 29,97 % en 25,20 %. Maar de regering wenste ook rekening te houden met de migratiebewegingen tussen 1947 en 1961. Uit prognoses bleek dat die twee gemeenten de kaap van 30 % Franssprekenden zouden overschrijden indien men rekening hield met de situatie begin jaren 60. Zij kregen een beperkter stelsel van minderheidsrechten opgelegd, vergelijkbaar met de regeling voor de taalgrensgemeenten en meestal aangeduid als de “kleine faciliteiten.”

Op de overige gemeenten van de lijst (Dilbeek, Strombeek-Bever, Kasteelbrakel, Ter Hulpen en Waterloo) werd het regime van faciliteiten voor taalminderheden niet toegepast.

Schematisch overzicht grote en kleine faciliteiten:

• Als interne bestuurstaal wordt uitsluitend het Nederlands gebruikt: zowel in de binnendiensten als in de betrekkingen met hogere instanties en met andere diensten in het Nederlandse taalgebied en het tweetalige gebied Brussel-Hoofdstad.
• De plaatselijke diensten stellen de berichten, mededelingen en formulieren die voor het publiek bestemd zijn in het Nederlands en in het Frans. Bekendmakingen die betrekking hebben op de burgerlijke stand gebeuren in de taal van de akte waarmee zij in verband staan.
• In betrekkingen met een particulier gebruiken de diensten de taal die de belanghebbende gebruikt voor zover dat het Nederlands of het Frans is. De diensten knopen betrekkingen altijd eerst in het Nederlands aan. Er wordt pas naar het Frans overgeschakeld wanneer de betrokkene dat vraagt.
• Aan een privaat bedrijf gevestigd in een gemeente zonder speciale taalregeling uit het Nederlandse of het Franse taalgebied wordt respectievelijk in het Nederlands of in het Frans geantwoord.
• De plaatselijke diensten stellen de getuigschriften, verklaringen, machtigingen en vergunningen die aan particulieren uitgereikt worden in het Nederlands of in het Frans, overeenkomstig de wens van de belanghebbende.
• In de plaatselijke diensten kan niemand tot een ambt of betrekking benoemd of bevorderd worden als hij geen Nederlands kent. Toelatings- en bevorderingsexamens gebeuren in het Nederlands. Een kandidaat wordt alleen tot het examen toegelaten wanneer hij het vereiste diploma of getuigschrift om de geambieerde functie uit te oefenen heeft behaald in het Nederlandstalige onderwijs. Bij gebrek aan een dergelijk diploma of getuigschrift moet de taalkennis vooraf door een examen bewezen worden. Als er geen toelatingsexamen georganiseerd wordt, moet de vereiste kennis van het Nederlands vastgesteld worden op basis van de taal waarin het onderwijs genoten werd of van een taalexamen.

Meer informatie over de praktische organisatie van de taalexamens vindt u op de volgende sites:
- voor administratieve functies: https://www.selor.be/nl, rubriek taaltesten https://www.selor.be/nl/procedures/taaltesten/
- voor een job in het onderwijs: www.selor.be of www.ond.vlaanderen.be/wetwijs, lemma taalexamens.

• Akten worden gesteld in het Nederlands of in het Frans naargelang de wens van de belanghebbende.
• De akten van de burgerlijke stand die in het Nederlands of het Frans gesteld zijn, worden in hun oorspronkelijke taal door de gemeentebesturen overgeschreven.
• Is de akte die overgeschreven moet worden in het Duits gesteld, dan vragen de gemeentebesturen aan de gouverneur van Luik een gewaarmerkte vertaling met waarde van uitgifte of van gelijkluidend afschrift, voor zover zij er geen gekregen hebben van het bestuur dat de akte heeft verzonden. Die vertaling gebeurt naar het Nederlands of naar het Frans, naargelang de wens van de belanghebbende of naargelang de omstandigheden.
• Niemand mag in de plaatselijke diensten van de gemeenten met grote faciliteiten een ambt bekleden, waarin hij omgang heeft met het publiek, als hij geen elementaire kennis heeft van het Frans. Deze diensten worden door de bevoegde overheden zo georganiseerd dat zonder moeite voldaan kan worden aan het faciliteitenregime van deze vier gemeenten.

• Akten worden in het Nederlands gesteld. Iedere belanghebbende kan daarvan, zonder bijkomende kosten en zonder verantwoording van zijn aanvraag, bij de dienst die de akte heeft opgemaakt een gewaarmerkte vertaling met waarde van uitgifte of van gelijkluidend afschrift krijgen.
• De akten van de burgerlijke stand worden door de gemeentebesturen in het Nederlands overgeschreven.
• Is de akte die moet worden overgeschreven in het Duits gesteld, dan wordt aan de gouverneur van Luik een gewaarmerkte vertaling naar het Nederlands gevraagd met waarde van uitgifte of van gelijkluidend afschrift, voor zover men er geen heeft ontvangen van het bestuur dat de akte verzonden heeft. Iedere belanghebbende kan zonder bijkomende kosten en zonder verantwoording van zijn aanvraag een Franse vertaling vragen aan de dienst die de overschrijving verricht.
• De bevoegde overheden organiseren de plaatselijke diensten in de kleine faciliteitengemeenten zó dat zonder moeite voldaan kan worden aan het faciliteitenregime van deze twee gemeenten.

Inwoners uit de randgemeenten kunnen tijdens een contact met een overheidsdienst altijd vragen om over te gaan op het Frans indien zij dit wensen. Het eenvoudige feit dat een inwoner de dienst in het Frans aanspreekt of antwoordt, volstaat om de overschakeling naar die taal te verantwoorden.

Jarenlang hielden de gemeentelijke diensten rekening met dit verzoek voor alle daaropvolgende contacten. Die praktijk is echter volgens de Vlaamse overheid, de toezichthoudende overheid, niet in overeenstemming met (een restrictieve toepassing van) de taalwetgeving.

De Vlaamse overheid

Faciliteiten kunnen volgens de Vlaamse overheid niet automatisch worden toegekend. In een aantal omzendbrieven worden de volgende richtlijnen gegeven:

1. De particulier moet de omschakeling naar het Frans uitdrukkelijk vragen.
2. Dit verzoek mag er niet toe leiden dat het Frans automatisch wordt gebruikt in volgende contacten. Het moet bij elk nieuw contact met het bestuur en bij elk bezoek aan het loket worden herhaald.

Meer informatie:

• Omzendbrief BA-2005/03 van 8 juli 2005 van Vlaams Minister Keulen
• Omzendbrief BA 97/29 van 7 oktober 1997 – Taalgebruik in de diensten van de Vlaamse Regering
• Omzendbrief WEL-98/01 van 3 februari 1998 - taalgebruik in de OCMW van het Nederlandse taalgebied
• Omzendbrief BA -97/22 van 16 december 1997 betreffende het taalgebruik in gemeentebesturen van het Nederlandse taalgebied

In de randgemeenten was er geen algemeen draagvlak voor die zienswijze en werd de vernietiging van de omzendbrief Peeters gevraagd bij de Raad van State. De Nederlandstalige kamer van de Raad van State verwierp de vernietigingsberoepen in 2004. Om grondwetsconform te zijn, zo oordeelde de Raad van State, moet de interpretatie van de faciliteitenregeling stroken met de voorrangsstatus van het Nederlands in de randgemeenten. Dit is niet het geval wanneer de gemeente inwoners die eens het gebruik van het Frans hebben gevraagd later automatisch in het Frans aanschrijft. Dat ze hun verzoek telkens opnieuw moeten herhalen, is dat volgens de Raad wél.

Meer informatie:
Zie arrest 138.860 en 184.353 van de Raad van State

De Algemene Vergadering van de Raad van State

Door de staatshervorming van 2012 werd de Algemene Vergadering van de Raad van State bevoegd voor alle administratieve geschillen met betrekking tot de randgemeenten. Met die hervorming wilde de wetgever de communautaire vrede verzekeren.
De wijze waarop faciliteiten moeten worden toegekend, kwam ter sprake bij de beroepen tegen de niet-benoemingsbeslissingen van twee aangewezen burgemeesters na de verkiezingen van 14 oktober 2012.
De Algemene Vergadering van de Raad van State deed uitspraak over die beroepen in twee arresten van 20 juni 2014.
Uit het arrest 227.775 kan worden afgeleid dat de Algemene Vergadering van de Raad van State een blijvende registratie van de taalaanhorigheid inderdaad niet verzoenbaar acht met de voorrang van het Nederlands in het Nederlandse taalgebied, en zo het standpunt van de Nederlandstalige kamer bevestigt. Wel mildert de Algemene Vergadering vervolgens de gevolgen van die visie door te stellen dat een registratie van de taalaanhorigheid van Franstalige aanvragers gedurende een redelijke termijn (4 jaar) wel mogelijk moet zijn.

Concreet zegt de Raad van State dat:

1. Het verzoek tot omschakeling op eender welk moment kan worden geformuleerd bij een welbepaald contact of met betrekking tot een welbepaald document;
2. Indien er geen verzoek werd geformuleerd, de diensten moeten terugvallen op hetgeen zij weten over de taal van de particulier;
3. De particulier daartoe op redelijk geregelde tijdstippen de diensten moet informeren dat hij in het Frans wenst te worden bediend;
4. De overheid alleen kennis kan nemen van die keuze aan de hand van een brief die de particulier met dat doel aan het gemeentebestuur stuurt of afgeeft;
5. Die keuze geldt voor een periode van vier jaar.

Dit standpunt van de Raad van State impliceert dat de taalkeuze tijdelijk wordt bijgehouden.

Hoewel het arrest dus niet rechtstreeks de Vlaamse omzendbrieven betreft, maakt de overweging wel deel uit van de argumenten/analyse die ertoe leidden dat de Raad uiteindelijk de niet-benoemingsbeslissing van de burgemeester in kwestie vernietigde. In de rechtsleer wordt meestal aanvaard dat het gezag van gewijsde van een vernietigingsarrest van de Raad van State zich uitstrekt tot de motieven die onverbrekelijk met het dictum verbonden zijn, d.w.z. overwegingen die onlosmakelijk en noodzakelijk de ondersteuning zijn van de eindconclusie van het arrest.

De Vlaamse overheid is eerder van mening dat de uitspraak van de Raad van State over een beperkte taalregistratie niet valt onder het gezag van gewijsde van het arrest in kwestie.

Voor meer informatie:

• Antwoord van Vlaams minister Bart Somers op een vraag om uitleg over de taalregistratie in de faciliteitengemeenten, Commissievergadering Binnenlands Bestuur, Gelijke Kansen en Inburgering, Vlaams Parlement, 19/05/2020.
• Antwoord van Vlaams minister Liesbeth Homans op een vraag over arrest 227.776 van 20/06/2014 van de Raad van State m.b.t. de niet-benoeming van een kandidaat-burgemeester voor Linkebeek, Vlaams parlement, 1/2/2017.

Sindsdien herhaalde de Algemene Vergadering van de Raad van State echter de mogelijkheid van een beperkte taalregistratie in een tiental arresten:

• de arresten 237.209 en 237.211 van 30 januari 2017. Die arresten betreffen de niet-benoemingsbeslissing van de aangewezen burgemeester van Linkebeek na de verkiezingen van 14 oktober 2012 en 2 beslissingen waarmee een tuchtstraf werd opgelegd aan de burgemeesters van Kraainem en Wezembeek-Oppem.
  De Raad wijst erop dat de overheid de rechten van de personen die in de randgemeenten wonen, vanaf 20 juni 2014 moet interpreteren volgens arrest 227.776.
• de arresten 241.512 t/m 241.516 van 17 mei 2018. Die arresten betreffen schorsingsverzoeken. Het gaat om de vernietiging door de Vlaamse minister van Binnenlands bestuur van de besluiten van 5 randgemeenten om een systeem in te voeren dat een beperkte taalregistratie van de taalaanhorigheid mogelijk maakt.
• de arresten 245.052 t/m 245.055 van 2 juli 2019. Die arresten betreffen de vernietigingsverzoeken van de niet-benoemingsbeslissingen van de burgemeesters van de randgemeenten Drogenbos, Linkebeek, Sint-Genesius-Rode en Wezembeek-Oppem na de verkiezingen van 14 oktober 2018. Ook in die arresten herhaalt de Raad van State zijn standpunt over een beperkte taalregistratie voor vier jaar.

Meer informatie in de arresten 245.052, 245.053, 245.054, 245.055, 241.512, 241.513, 241.514, 241.515, 241.516, 237.209, 237.210 en 237.211van de Raad van State.

Hof van Cassatie

Eind 2018 stelde het Hof van Cassatie (Franstalige kamer), naar aanleiding van een fiscaal geschil, dat een inwoner uit een randgemeente het verzoek om het Frans te gebruiken in zijn contacten met een bestuur niet telkens opnieuw moet herhalen. Volgens het Hof van Cassatie zou een eenmalig verzoek daartoe volstaan.

Meer informatie vindt u in het arrest C.18.0132.F/1 van 6 december 2018. 

De omzendbrieven van de Vlaamse overheid zijn nog steeds van toepassing.
De Vlaamse regering stelt in haar regeerakkoord 2019-2024 dat ze de interpretatie van de omzendbrieven Peeters en Martens blijft aanhouden.